Rozwój garncarstwa to jeden z największych sukcesów cywilizacyjnych. Z powszechnie dostępnej gliny zaczęto wytwarzać naczynia o najróżniejszych kształtach. Szacuje się, że najstarsze naczynia powstały w Japonii około dziesięciu tysięcy lat p.n.e.
Jak to z gliną bywało
Do czasu wynalezienia koła garncarskiego naczynia gliniane były formowane w rękach. Lepieniem garnków, misek i innych naczyń początkowo zajmowały się kobiety. Wraz z rozwojem rzemiosła garncarstwo stawało się domeną mężczyzn. W związku z tym, że była to bardzo trudna do opanowania sztuka, zazwyczaj przechodziła z ojca na syna.
Początkowo garnki wyrabiano na dwa sposoby. Pierwszy z nich polegał na wydrążeniu dziury w grudce gliny, a następnie uformowaniu naczynia przez podnoszenie gliny wokół niej. Druga metoda polegała na zwijaniu długiego wałka gliny w spiralę. Dzięki temu ścianki naczynia tworzyły się bardziej równomiernie i miały na całej powierzchni podobną grubość. Nierówno ulepione naczynia bardzo łatwo się tłukły.
Przełom nastąpił w Mezopotamii około trzech tysięcy lat p.n.e. Inżynierowie zaczęli wówczas przeprowadzać pierwsze eksperymenty z kołem. Wpadli pomysł, by zamocować koło poziomo i obrabiać na nim grudkę gliny. Na obracającym się kole garncarz mógł kształtować glinę palcami. Ruch obrotowy sprawiał, że powstające naczynia były symetryczne. Łatwiej było też formować ścianki jednakowej grubości.
Garncarze wykorzystywali pokłady gliny znajdujące się w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Roztropnie wybierali gatunek gliny, co było bardzo istotne z punktu widzenia technologii garncarskiej. W zależności od potrzeb wybierano tłuste lub chude gliny.
Ważne było również właściwe przygotowanie masy glinianej do formowania na kole garncarskim. Prawidłowe przygotowanie masy wpływało nie tylko na jakość formowanych wyrobów, ale również usprawniało i ułatwiało sam proces wyrabiania gliny. Właściwie przygotowana do wyrabiania glina była jednorodna, bez wewnętrznych pęcherzy powietrza, miała właściwą dla danego wyrobu twardość i wilgotność.
Do formowania gliny na kole garncarskim zaczęto używać z czasem różnych przyrządów pomocniczych takich jak noże, czy wzorniki. Potrzebne były również narzędzia do wyrównywania powierzchni ścianek oraz przyrządy do ścinania uformowanych naczyń z głowicy toczka. Im większe naczynie tym dłużej trzeba było je suszyć. Duże naczynia suszono nawet około jednego tygodnia, w przeciwnym razie łatwo pękało. Mniejsze naczynia suszyło się kilka dni.
Garncarstwo w Polsce
Na ziemiach polskich naczynia gliniane pojawiły się około pięciu tysięcy lat p.n.e. Ludy rolnicze, które przybyły wtedy na nasze tereny, potrafiły wytwarzać naczynia z gliny z domieszką piasku lub tłucznia, co wzmacniało ich konstrukcję. Po wysuszeniu naczyń wypalano je w ognisku.
Rozkwit polskiego garncarstwa przypadł na wiek XVI. W miarę rozwoju polskich fabryk i wytwórni zagranicznych, na stołach szlacheckich spotykało się coraz częściej naczynia fajansowe. Gliniane naczynia dominowały na stołach niezamożnego mieszczaństwa i chłopstwa. Te grupy społeczne nie mogły sobie pozwolić na kupno drogich naczyń fajansowych.
Wiek XX przyniósł zahamowanie zbytu na naczynia gliniane. Kruchość i niska odporność spowodowała, że zostały zastąpione przez praktyczniejsze wyroby z tworzyw sztucznych, szkła i metalu. To wtedy na naszym stole pojawił się garnek emaliowany, szklana miska, czy patelnia aluminiowa.
